„Streszczenia”

J. Brasch: Hormony, grzyby i skóra. Mycoses, 1997, 40 (supl.1), 11-16.

Z przeprowadzonych in vitro eksperymentów wiadomo, że grzyby mogą produkować i metabolizować hormony steroidowe. Hormonami płciowymi wytwarzanymi przez grzyby są np. produkowane przez Achyla steroidy antheri-diol i oogoniol, które odgrywają pewną rolę w procesie rozmnażania płciowego u Oomycota. Saccharomyces cerevi-siae jest zdolny wytwarzać estradiol i testosteron (hormony steroidowe występujące również w organizmie człowieka). Z kolei syntezę andostendionu i testosteronu, jak również metabolizm progesteronu udowodniono u Cochliobolus luna-tus. Enzymatyczne właściwości poszczególnych grzybów były już wcześniej wykorzystywane do syntezy hormonów steroidowych, stosowanych w ceiach terapeutycznych. Przykładem może być proces biokonwersji progesteronu do hydroksyprogesteronu zachodzący przy udziale niektórych gatunków Rhizopus. Stwierdzono również, iż procesy biokonwersji wprowadzanych egzogennie hormonów steroidowych zachodzą przy udziale wielu rodzajów grzybów, m.in. dermatofitów.

Wiązanie hormonów steroidowych

W komórkach ssaków hormony steroidowe są przemieszczane przez specjalne mechanizmy transportowe do jąder komórkowych, w których to, po połączeniu się z receptorami, wywołują zmiany funkcjonalne, mające wpływ na komórkowe procesy syntezy. Ligandy wiążące steroidy stwierdzono u dużej liczby grzybów. Proteinę wiążącą estradiol zidentyfikowano u różnych gatunków drożdżaków, włącznie z Candida albicans. Pierwotne przypuszczenie - dotyczące istnienia homologii pomiędzy receptorami hormonów steroidowych występujących u grzybów i ludzi - nie zostało potwierdzone.

Proteina wiążąca estrogeny (najdokładniej, jak dotąd, zbadana liganda hormonów steroidowych) jest u grzybów gatunku Candida albicans wykrywana głównie w wakuo-lach. W przypadku Cochliobolus lunatus, Rhizopus nigri-cans i Paracoccidioides brasiliensis progesteron, względnie estrogen, ulega połączeniu w obrębie cytoplazmy. Proteina wiążąca estrogeny wykazuje duże podobieństwo do pewnych enzymów, w szczególności tzw. „żółtych fermentów" (old yellow enzymes). Chodzi tu o zawierające związki flawonowe izoenzymy, mające aktywność oksydoredukcyjną. Pierwsze z ww. enzymów zostały wyizolowane z drożdży piwnych już w 1933 r. przez Warburga i Christiana. Interesujący jest fakt, iż istnieje częściowa homologia pomiędzy nimi a niektórymi enzymami bakteryjnymi. Old yellow enzymes mogą pewne hormony steroidowe nie tylko wytwarzać, lecz także je transportować.

Mechanizm, za pomocą którego hormony steroidowe wywierają wpływ na grzyby, obecnie jest przedmiotem badań. Niektóre grzyby mogą podlegać morfogenetycznym zmianom pod wpływem hormonów steroidowych, występujących również u ludzi. Wysokie ich stężenia mogą zahamować wzrost dermatofitów, P. ovale, C. albicans i różnych grzybów pleśniowych. W niższych stężeniach ww. hormony mogą stymulować wzrost C. albicans, dermatofitów, Cocci-dioides immitis oraz Aspergillus niger. Lokalizacja, jak również funkcje ligandów hormonów steroidowych występujących u grzybów, pozwalają przypuszczać, że hormony steroidowe wywierają wpływ na grzyby poprzez całkiem inne mechanizmy, niż w komórkach ssaków (np. hamowanie enzymów?).

Badając dermatomikozy stwierdzono, iż w metabolizmie hormonów steroidowych dużą rolę odgrywają tzw. mieszkowe, włosowo-gruczołowe jednostki, wykazujące enzymatyczną aktywność. Obserwowano ją głównie w przebiegu niektórych form acne i alopecia.

Z enzymów wytwarzanych przez ludzką skórę, biorących udział w przemianie materii androgenów, dotychczas są znane: 5-alfa-reduktazy, 3-beta-hydroksysteroiddehydrogenazy oraz 17-beta-hydroksy-steroid-dehydroksygenazy. Aktywność 5-alfa-reduktazy w obrębie gruczołów łojowych różni się od występującej w pozostałym obszarze skóry. W wewnętrznej pochewce korzeni włosów została udowodniona aktywność 5-alfa-reduktazy 1. Keratynocyty mieszków włosowych reagują inaczej na hormony steroidowe, niż te, które są zlokalizowane poza nimi. Hormony steroidowe wpływają na aktywność gruczołów łojowych i poprzez brodawki włosowe -na porost włosów. Poza tym prawdopodobnie wywierają wpływ również na tworzenie tkanki łącznej i przemianę materii, co obserwuje się w przypadkach zaburzeń produkcji hormonów kory nadnerczy lub przy długotrwałym, jatrogennym podawaniu hormonów steroidowych. Wpływowi ich podlega również wytwarzanie lipidów w obrębie skóry.

Ponieważ zarówno patogenne dla człowieka grzyby, jak i komórki, z których jest zbudowana skóra, nie tylko potrafią wytwarzać, względnie transportować hormony steroidowe, lecz także wiązać je i odpowiadać biologicznymi reakcjami, pozwala to spekulować o wzajemnym, modulowanym przez steroidy wpływie na gospodarza i odwrotnie. W tym wypadku uwaga powinna zostać szczególnie skierowana nie na stężenie hormonów steroidowych we krwi, lecz głównie na stosunki panujące in situ, a więc na ich stężenie w bezpośrednim mikro-środowisku, w którym pasożytuje dany czynnik chorobotwórczy. Być może, iż w różnie wyrażonej skłonności poszczególnych grzybów do zasiedlania mieszków włosowych odgrywa rolę specyficzne, hormonalne środowisko, występujące w obrębie pochewek korzeni włosów lub gruczołów łojowych. Również zależne od wieku zasiedlenie mieszków włosowych przez Pityrosporum, występujące wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej przez gospodarza, wydaje się uwarunkowane przez hormony.

Dalsze, dokładne badania wpływu hormonów steroidowych, wytwarzanych przez gospodarza, na przebieg infekcji grzybiczych, jak również wpływu hormonów steroidowych wytwarzanych przez grzyby na skórę gospodarza i jej przydatki, będą zależne od możliwości dokładnego określenia stężenia hormonów steroidowych in situ w skórze.